Laatste dagen

We zitten in de de laatste week van de uitzending, nog een enkele dag te gaan, de tijd vliegt voorbij en het is weer indrukwekkend wat we allemaal meemaken en zien. 

De piki piki’s (motoren waar de Tanzanianen soms met meer dan 2 personen op zitten, vaak zonder helm en beschermende kleding) zorgen voor veel leed. Veel ongevallen, met vaak (open en gecompliceerde) botbreuken, lelijke wonden en te vaak ook mensen die overlijden. Frequent moet een amputatie plaatsvinden van een arm of been, omdat ze lang niet altijd op tijd hulp zoeken en ook omdat er hier gewoonweg niet de mogelijkheden zijn zoals we die in Nederland kennen. Schrijnend om te zien, zeker als er ook kinderen bij betrokken zijn.

Wat de kinderen betreft blijft het mij verbazen hoe anders ze met dingen omgaan. We hebben bijvoorbeeld een jongen van 6 jaar die dagelijks op de operatiekamer komt al een paar dagen achtereen. Hij gaat zonder een ouder erbij rustig op de OK tafel liggen en wacht af terwijl wij alles voorbereiden. Hij komt voor dagelijkse verbandwissel wegens grote blaren en lelijke wonden op beide benen. Met een snufje sedatie (midazolam) en met een ballon gemaakt van een handschoen ligt hij nog gewoon te lachen en vindt ons als wazungu (blanken) nog steeds leuk, terwijl de verbandwissel plaatsvindt. 

Deze jongen is geen uitzondering, de meeste kinderen ondergaan de voorbereidingen op de OK (alleen en geen ouder om ze te ondersteunen) zonder een kick te geven. Hoogstens rolt er een traan over de wang bij het plaatsen van het infuus.

De anesthesie is ook niet te vergelijken met zoals wij die kennen. Er is een zeer beperkt  arsenaal aan medicatie en materiaal, daarnaast ook nog eens schaarste. Het is echt aanpassen aan de lokale manier van werken en dan zodanig dat het toch nog enigszins comfortabel voelt. We hebben wel wat materiaal vanuit Nederland meegenomen maar toch….. 

Met o.a. Michiel Bijkerk (anesthesioloog en pijnspecialist uit Slingeland) nagedacht over de mogelijkheden voor anesthesie en ontwikkelingen. Wat is anesthesiologisch noodzakelijk en op welke manier kan een verandering ingebracht worden om de werkwijze en kwaliteit te verbeteren. Dit is en blijft lastig, het is afhankelijk van de lokale beschikbaarheid van (opgeleid) personeel, medicatie en materiaal. Maar ook financiële mogelijkheden van de patiënten spelen hier een rol en nog belangrijker net als de cultuur. Dit alles vergt veel investering in zowel materiaal, scholing en begeleiding. Omdat Simba Health de toegankelijkheid van specialistische zorg wil vergroten zal ook de anesthesiologische zorg zich hier verder moeten gaan  ontwikkelen. 

Het team waar me mee op pad zijn is gezellig, enthousiast en we hebben het geluk om deze uitzending als eerste in het containerhuis te mogen verblijven. Het is gemaakt van 2 zeecontainers die eerder vanuit Nederland zijn gestuurd met allerlei materialen (o.a. een Ok tafel en instrumentarium). De containers zijn omgebouwd tot 3 slaapkamers en 2 badkamers, waarbij er tussen de 2 containers een ruimte zit met een huiskamer, (eet)keuken. Het is eenvoudig maar mooi, praktisch en efficiënt ingericht, mede dankzij de donaties van veel mensen. Voorbeelden van wat door mensen gedoneerd is, zijn handdoeken, beddengoed, matrassen, lampen, keukengerij,  zelfs een air conditioner, teveel om op te noemen. Wat fijn dat er al zoveel is, waarvoor ook van ons team veel dank.

De tuin is al aangelegd en de nodige bananenbomen, papayabomen, sanseveria’s en andere typisch tropische planten sieren de tuin. Wat nog ontbreekt is een kippenhok. Want we hebben deze week een paar cadeau’s van de mensen hier ontvangen, van  heerlijk fruit tot en met levende eenden en kippen. Dit zijn grote en kostbare cadeau’s voor de gevers en kunnen we niet afslaan. Dankbaarheid staat hier hoog in het vaandel.

Voor deze uitzending nog enkele dagen hier aan de slag met een fijn team vanuit ons eigen land en fijne Tanzaniaanse collega’s. Goed om te weten dat jullie vanuit Nederland meeleven.

Tutaonana (tot ziens)

Irma

Sengerema 2021

 

Na een verstoring door corona waardoor een bezoek aan Sengerema in 2020 niet door ging zijn we nu weer in Sengerema aanwezig en wel voor de 3e keer.

Met deze keer een uitgebreide delegatie van de anesthesie. Naast Irma, physian assistant anesthesie vanuit het Radboud, en ik zelf, hebben we ook nog ondersteuning van Veerle , mijn dochter , werkzaam op de IC van Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch. Zij wil graag de anesthesie opleiding gaan doen om uiteindelijk intensivist te worden.

Oorspronkelijk was het de planning om vorig jaar na een werkbezoek aan Sengerema met de rest van de kinderen en aanhang bij elkaar te komen in Arusha en nog wat parken te bezoeken. Helaas door Covid liep dat anders en dit jaar zijn de omstandigheden ondertussen veranderd. Er is ondertussen een kleinkind en het reizen voor vakantie wordt nog steeds afgeraden. Vandaar zijn we er nu dus maar met zijn drieën.

Voor de reis hadden we we al kennisgemaakt met Irma en Bart. Nog niet met Daniël, hij bleef een verrassing tot in de trein naar Schiphol. Jiska en Erik zijn bekend.

Nou Daniel bleek een aangename verrassing met zijn eigen inbreng en ook niet medische kijk op onze activiteiten. Wij blijven als medische wereld toch wel onze eigen belevingswereld houden. Altijd goed als er iemand is die ons daar op wijst en laat merken dat er ook nog andere nuances zijn.

De reis verliep erg voorspoedig, ondanks de verschillende controles, visa en andere papieren hadden we eigenlijk geen grote trubbels. Het duurde wel even maar ja dat hoort bij reizen. Uiteindelijk zaten wij in Arusha aan het eind van de dag rustig een biertje te drinken in de Afrikaanse nacht met zijn eigen altijd weer herkenbare geluiden. Vanuit daar op zondag naar Mwanza om te belanden bij Ryan's Bay. Altijd aangenaam en goed verzorgd, geweldig uitzicht over het Victoriameer. Laatste stukje relaxen voor de afreis de volgende dag naar Sengrema. Via de boot en de onverharde route waren we vlot ter plaatse.

Het eerste  beeld van het ziekenhuis was niet veranderd, ondanks dat het zondag was, was er genoeg actviteit rond het ziekenhuis. Bij de aankomst bij het containerhuis een zeer aangename verrassing, het ziet er fraai uit en is zeer compleet. Hier kunnen we wel 2 weken verblijven. We waren nog maar net aangekomen of konden al meteen aan het werk , maar  daar zijn we er natuurlijk ook voor gekomen. Aan de slag met een acute buik bij een jonge vrouw. 

In eerste instantie lijkt er niets veranderd maar aan de andere kant ook weer wel. De vorige keer was 5 jaar geleden dat we hier waren. Er zijn nu meer medicamenten en andere anesthesiologische materialen en we hadden ook beter ingeschat wat we extra moesten meenemen. Ook de werkwijze is meer gestructueerd. Een ander gedeelte blijft natuurlijk hetzelfde maar ja je hebt te maken met beperkingen.

De eerste dag poli is een bijzondere ervaring met een uiterst gemelleerde verzameling patienten die langs komen. Waarbij het opvallend is dat er alhier bepaalde ziektebeelden ontstaan waarvan je in Nederland nauwlijks kan voorstellen dat het gebeurt. Zoals jonge mensen die maanden blijven doorlopen met gebroken benen. Daarna zijn de roosters snel ingevuld en gaan we vollop aan de slag. Het is wel zeer bijzonder om samen met je dochter hetzelfde werk te doen. En essentieel is natuurlijk ook dat je een team hebt die het goed met elkaar kan vinden en kan samenwerken. De klik is dit jaar zeer goed. Erik en Jiska hebben het zeer druk met allerlei afspraken om zaken te regelen voor de toekomst. Bart is daar voor een gedeelte ook nauw bij betrokken. En wij houden ons bezig met het draaien van het programma. Anja is erg druk met de sets. Irma, Veerle en ik met de medicatie en de pijnstilling postoperatief.

Daniel is van de logistiek maar heeft ook nog allerlei andere kwaliteiten, zo hebben we nu ook wifi. Het gevolg volop werk en druk genoeg waardoor de tijd vliegt. Het is alhaast weer voorbij.

Natuurlijk is het verblijf op het compound bij het ziekenhuis net een klein dorp met de andere aanwezigen. De altijd drukke zuster Marie-Jose , maar ook de tropenartsen Rian, Malouk, Sieuwke en Koen en de weer aanwezige co-assistenten en verloskundigen.

Naast Sengerema hebben we in het weekend een fantastische safari gehad in de Serengeti samen met Irma en Bart. Nog een paar dagen aan de slag en zijn we weer volop ervaringen rijker. En hebben we een groep patienten goed kunnen helpen en zorg kunnen bieden die er anders voor ze niet mogelijk was.

Het blijft een verrijking en goed om stil te staan bij de overvloed die wij thuis hebben.

Michiel

 OLIFANTEN OP DE WEG

Raphael en ik zijn met een pocket laser en een meetlint een deel van het ziekenhuisterrein rond een 

klein gebouwtje aan het opmeten. Raphael is een Franse student die voor vier maanden naar 

Sengerema is gekomen om te kijken hoe zonne-energie gebruikt kan worden in het ziekenhuis. Er 

staat een donkere auto bij het gebouwtje. Een paar mensen zitten gelaten op een houten bank 

onder de overkapping. Er staat een versierde kist op de grond van ongeveer één meter twintig

lengte. Dit is het mortuarium van het ziekenhuis.

Een groot deel van het ziekenhuiscomplex is oud en stamt nog uit de begintijd van de broeders die het hebben opgezet. Het gebouw waar de operaties worden uitgevoerd ook, al is het later wel verder uitgebouwd. De originele operatiekamer heeft er twee kleinere bij gekregen, met een grote sterilisatieruimte ertussen. Lukas, de aannemer die we om advies hebben gevraagd voor de renovatie van het OK complex, is vanuit Mwanza gekomen met zijn opzichter om het complex te inspecteren en een offerte ervoor op te stellen. Hij schudt zijn hoofd. Renovatie is volgens hem onbegonnen werk. Hij wil er zijn vingers niet aan branden. Nieuwbouw is eenvoudiger en 

zelfs goedkoper volgens hem. 

Zonder plan A (renovatie) meteen op te geven, gaan we wel op zoek naar een plan B (nieuwbouw). 

De enige plek die voldoende ruimte voor nieuwbouw lijkt te hebben, is die van het mortuarium, met 

daarnaast de zogenaamde ‘placentaput’. Onlangs is het ziekenhuis op de vingers getikt omdat het 

mortuarium niet aan de landelijke eisen voldoet. Het heeft alleen een koelkamer met 

airconditioning. De overheid wil individuele koelboxen. Misschien wat luguber om een nieuw OK

complex te integreren met een mortuarium? De meeste patiënten zullen de operatie liever levend 

verlaten. Gelukkig lijkt er elders ruimte voor een nieuw mortuarium. Raphael gaat aan de slag om te 

kijken of een mortuarium op zonne-energie levensvatbaar is. Het past niet in ons budget, maar 

hopelijk kunnen er elders fondsen voor gevonden worden.

Erik en ik worden uitgenodigd om in het weekend met aannemer Lukas verder te praten over het 

dilemma renovatie of nieuwbouw. En de anderen van het team van Nederlandse artsen zijn toe aan 

wat afleiding. Ze boeken een safari naar het beroemde Serengeti National Park en ook zij treffen 

daar al snel olifanten op hun weg. Trouwens: Wat is de overeenkomst tussen deze olifant en een 

arts die na een lange dag in de OK thuiskomt? Ze hebben beide erge dorst…

Daniël Schotanus, Mwanza, 3 oktober 2021

Inspiratie van de Serengeti

Met de inspiratie van de Serengeti alsnog mijn blog afgeschreven over de eerste week!

De eerste uitzending post Corona met een volledig team ben ik de gelukkige die nu voor het eerst mee mag. Na uitgebreid verhalen te hebben gehoord van mijn ouders van vorige uitzendingen mocht ik dit keer zelf ervaren hoe het is. 

Onderweg naar Sengerema vertelt Jiska volop over allerlei planten en bomen die we onderweg zien. Maar ook de hutjes waaraan we de lokale dokters kunnen herkennen. Na een reis verdeeld over meerdere dagen komen we op zondag dan toch echt aan in Sengerema en gaat het werk meteen beginnen. 

De eerste indrukken vullen zich met vooral geuren, kleuren en geluiden. De typische indringende geur op de afdelingen van het ziekenhuis die je na een week meteen herkent als je de afdeling oploopt. De kleurrijke doeken en kleding die de mensen dragen en overal op de binnenplaatsen van het ziekenhuis te drogen hangen wat het meteen en stuk vriendelijker doet ogen. En dan het orkest aan geluiden van vogels en insecten wat je de hele dag en nacht door hoort. 

De eerste dag brengen we door met een spreekuur. In een soort van gestructureerde chaos zien we een heleboel patiënten die geopereerd willen worden. Vanaf ‘s ochtends vroeg wachten de patiënten buiten totdat Erik of Bart (met Irma, Michiel, Jiska en mij als assistenten) tijd hebben om ze te zien. Dat sommige pas aan het eind van de dag aan de beurt zijn, hoor je niemand over klagen. 

Hier maak ik kennis met het belang voor de bevolking van de lokale dokters. Veel patiënten zijn eerst daar behandeld wat bijvoorbeeld te zien is aan de vele krasjes die een patiënt op zijn vergrote schildklier heeft. Of de jongen die enkele maanden terug zijn arm heeft gebroken en daar nu pas mee in het ziekenhuis komt. 

Aan het eind van de dag hebben we een hele groep patiënten die we de komende twee weken gaan helpen. De exacte planning hebben we dan nog niet kunnen maken, dus al deze patiënten worden opgenomen in het ziekenhuis in afwachting van hun operatie. Of dat nu morgen is of volgende week. Opnieuw zonder een onvertogen woord.

Op de eerste operatiedag komt de mededeling dat een kindje toch nog niet morgen wordt geopereerd, de

familie moet eerst nog wat extra geld verdienen voor ze de operatie kunnen betalen. Hopelijk komen ze volgende week terug. Ook tijdens het spreekuur komt veelvuldig de vraag, hebben jullie het geld om de operatie te betalen? Jiska vangt op dat veel mensen zo aan het eind van het droge seizoen en door de kosten van zieke en overleden familieleden door Corona nu niet het geld hebben om zichzelf of hun kind te laten opereren aan iets wat nu niet levensbedreigend is. 

De vanzelfsprekendheid van toegang tot zorg voor iedereen in Nederland vormt een groot contrast met de situatie hier. Het ziekenhuis en stichting Simba doen hun best om de allerarmste toch te helpen, maar ook voor de andere families zijn het ingrijpende kosten. 

De dagen vullen zich met alle operaties. De patiënten ten en familie zitten opnieuw soms de hele dag te wachten, dit keer buiten voor de ingang van het operatiecomplex tot ze aan de beurt zijn. 

Buiten het werk om wordt er deze uitzending ook veel gesproken en nagedacht over alle plannen van de nieuwbouw van het ziekenhuis. Het geeft een extra dimensie aan de tijd hier om naast het dagelijks werk ook na te denken over hoe dit ziekenhuis verder te helpen. 

Ik zou nog genoeg kunnen schrijven over wat mij hier opvalt en bijblijft. Wellicht iets voor een blog in de tweede week. 

Veerle

2 oktober 2021

Maji salama

Samen lopen we over het ziekenhuisterrein, Paulo Mkubwa en ik.  Zijn bariton overstemt zo’n beetje alle andere geluiden in de omgeving.  Hij begroet alle medewerkers die hij tegenkomt joviaal en zijn lach domineert het gesprek.  Paulo heeft de bijnaam Mkubwa – de grote – niet gekregen vanwege overweldigend stemgeluid, maar vanwege zijn lengte.  Hij steekt ruim een kop boven mij uit en nog meer boven de meeste Tanzanianen.

Ondertussen probeer ik wijs te worden uit zijn rap mengelmoesje van Swahili en Engels.  Door de stichting Simba ben ik gevraagd mee te kijken en denken over de aan- en afvoer van water in het Sengerema ziekenhuis en vooral voor het te renoveren OK complex.  Paulo is degene binnen de technische dienst verantwoordelijk is voor gebouwen.  Daar valt ook de watervoorziening en afvoer onder.

Gisterochtend heeft hij mij op sleeptouw genomen en laat me alle ins en outs van het huidige systeem zien.  Bij alle gebouwen van het ziekenhuis, en dat zijn er wel een stuk of dertig, inclusief de kerk, staan zwarte kunststof reservoirs op stalen platforms van zo’n vijf meter hoog.  Elk met een capaciteit van zeker 6 kuub (één kuub is 1000 liter).  Maar verspreid tussen de gebouwen zijn er ook een aantal gemetselde ondergrondse en bovengrondse tanks van 20 tot 30 kuub.  We stoppen bij de meeste even om te kijken of er water in zit en of de pomp werkt om ze van de lage tanks naar de hoge reservoirs te pompen.  Paulo is tevreden, alles doet het en de meeste tanks zijn vol.  Zelfs een grote rechthoekige tank van zo’n 300 kubieke meter (zie foto 1).

Water is natuurlijk van levensbelang in een ziekenhuis en ik vraag naar de kwaliteit ervan.  Paulo waarschuwt me veelzeggend het vooral niet te drinken.  Hij vertelt dat het aangevoerd wordt vanuit Victoria, het grootste meer van Afrika, over een afstand van enkele tientallen kilometers.  Hij belooft me mee te nemen naar de intake en treatment facility van de waterleiding.  Verder komt een deel van het ziekenhuiswater als regenwater van de gebouwen.  De daken zijn zonder uitzondering gemaakt van metalen golfplaten.  Veel ervan hebben dakgoten met regenpijpen die het water naar de tanks voeren.  Ze werken niet allemaal meer.  Dat is maar goed ook, want veel van de daken van de oudere gebouwen zijn verroest.

Gelukkig staat er midden op het ziekenhuisterrein een Duits waterzuiveringssysteem (foto 2) dat een deel van het water omtovert tot maji salama (vredig water).  Een Amerikaanse organisatie heeft dit systeem gedoneerd aan het ziekenhuis.  Het gezuiverde water wordt naar verschillende reservoirs in het ziekenhuis gepompt waar het voor handenwassen en drinken gebruikt kan worden (foto 3).

Dit is natuurlijk de mooie en dankbare kant van elk watersysteem.  Maar even noodzakelijk en belangrijk is de afvoer van gebruikt water en het overschot aan regenwater via het riool.  Vaak wordt wel 60 procent van schoon water (maji safi) na gebruik afgevoerd als rioolwater (maji chafu).  Dus laat grote Paulo me dat ook zien.  Er liggen een flink aantal septic tanks verspreid over het ziekenhuisterrein.  Daarnaast lopen er ondergrondse buizen die het regenwater en de overflow van de septic tanks afvoeren.  

‘Waar naartoe’, vraag ik hem.  Paulo neemt me mee naar de grens van het ziekenhuisterrein en wijst naar een lager gelegen gebied aan de andere kant van de weg die langs het ziekenhuis loopt.  ‘Daar houdt de pijp op’, zegt hij. ‘Wordt het nog nabehandeld’, vraag ik.  ‘Nee, het zinkt daar gewoon weg in de grond.  Overmorgen stoppen we er wel even, als we naar het Victoriameer gaan.’   Ik ben benieuwd.  

Als laatste vertelt hij over het organisch afval, denk aan bloed, zo’n 25 placenta’s per dag, weggesneden gezwellen en de nodige  geamputeerde ledematen.  Deze worden in een afgesloten put gedumpt en één keer in de paar dagen door een suction truck van de gemeente afgevoerd.  Paulo kan me niet vertellen wat daar vervolgens mee gebeurt.

Het zal nog wel wat voeten in de aarde hebben, letterlijk en figuurlijk, om de wirwar van aan- en afvoerleidingen op een overzichtelijke manier te koppelen aan de te vernieuwen OK.  Donderdag komt de aannemer langs en gaan we het er vast wel over hebben.  Wat zou Afrika zijn zonder uitdagingen?

Daniël Schotanus  

Sengerema

28 sept. 2021